نظامی گنجوی یکی از بزرگترین شاعران پارسی‌گوی ایران که منظومه زیبای لیلی و مجنون را سروده است، در ۱۲ مارس سال ۱۲۰۹ میلادی درگذشت و امروز سالروز درگذشت اوست.
«حکیم جمال الدین ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید نظامی گنجوی» شاعر معروف ایرانی در قرن ششم هجری قمری در سال ۵۳۰ هجری در گنجه دیده به جهان گشود. مادر وی از نژاد کرد بود.
نظامی در زمره گویندگان توانای شعر فارسی است، که نه‌تنها دارای روش و سبکی جداگانه است، بلکه تأثیر شیوه او بر شعر فارسی نیز در شاعرانِ پس از او کاملاً مشهود است. نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، علوم اسلامی، فقه، كلام و زبان عرب) آگاهی وسیع داشته و این خصوصیت از شعر او به روشنی دانسته می‌شود.
پنج گنج یا خمسه نظامی به همت رستم علی‌اف به زبان روسی ترجمه و منتشر شده است. نظامی علاوه بر پنج گنج دیوان قصاید و غزلیاتی هم دارد.
مهارتی که نظامی در تنظیم و ترتیب منظومه‌های خود به کار برده است باعث شد که به زودی شاعران از آثار او تقلید کنند. تعداد کسانی که آثار او را تقلید کرده‌اند بسیار است. نخستین و بزرگترین شاعری که به تقلید نظامی در نظم پنج گنج همت گماشت، امیر خسرو دهلوی است و از دیگر مقلدان بزرگ وی می‌توان به خواجوی کرمانی جامی، هاتفی، وحشی بافقی و آذر بیگدلی اشاره کرد.
اگرچه نام لیلی و مجنون پیش از نظامی گنجوی نیز در اشعار و ادبیات فارسی به چشم می‌خورد، ولی نظامی برای نخستین بار، آن را به شکل منظومه‌ای واحد به زبان فارسی در ۴۷۰۰ بیت به درخواست پادشاه شروان به نظم کشید. نظامی خود از بابت این سفارش ناراضی و بی‌میل بوده‌است و کار را در چهار ماه به پایان برده است.
وزن این مثنوی جدید بوده و پس از نظامی شعرای زیادی در این وزن داستان‌های عاشقانه سروده‌اند. همچنین ده‌ها شاعر در ایران، هند و ترکستان منظومه‌هایی را به استقبال از لیلی و مجنون نظیره‌پردازی کرده و شعرای دیگری نیز به داستان نظامی شاخ و برگ بیشتری افزوده و یا آن را تغییر داده‌اند. نظم این مثنوی در سال ۵۸۸ هجری به پایان رسیده است و از آنجاست:
مجنون چو حدیث عشق بشنید اول بگریست، پس بخندید
از جای چو مار حلقه برجست در حلقهٔ زلف کعبه زد دست
می‌گفت گرفته حلقه در بر کامروز منم چو حلقه بر در
نظامی قصاید متعددی دارد که به پیروی از سنایی در وعظ و حکمت سروده است. نظامی چنان که از اشعارش بر می‌آید، در آغاز جوانی به تحصیل ادب و تاریخ همت پرداخت و بیشتر عمر خود را در گنجه گذراند و کمتر از موطن خود دوری کرد، مگر سفر کوتاهی که به دعوت قزل ارسلان به یکی از شهرهای نزدیک گنجه کرد و در مجلس قزل ارسلان با نهایت عزت و احترام پذیرفته شد.
وی با اصول عرفان آشنا بود و عملا نیز به زهد و تصوف می‌پرداخت و پادشاهان نیز رعایت مقام او را می‌کردند و در حضور وی از می و مطرب پرهیز می‌کردند.
نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستان‌سرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده ولی تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانسته است شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند، نظامی است.
وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات بانیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است.
با وجود آنکه آثار نظامی از نظر اطناب در سخن و بازی با لفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی فراوان و پیچیدگی معانی بعضی از ابیات، قابل خرده‌گیری است، ولی «محاسن کلام او به قدری است که باید او را یکی از بزرگترین شعرای ایران نامید و مخصوصاً در فن خود بی‌همتا و بی‌نظیر معرفی کرد.
نظامی در بزم‌سرایی، بزرگترین شاعر ادبیات پارسی است. به جرأت می‌توان گفت که او در سرایش لحظه‌های شادکامی بی‌همتاست، زبانش شیرین است و واژگانش نرم و لطیف، و گفتارش دلنشین. آن‌گونه که در بازگویی لحظه‌های رزم، نتوانسته از فشار بزم رهایی یابد به اشعار رزم نیز ناخودآگاه رنگ غنایی داده است.
شاعر بزرگ سده ششم، خود را به اخلاق پایبند می‌داند و برخلاف بسیاری از شاعران و سرایندگان، هرگز در سروده‌هایش بی‌پرده سخن نگفته است. نظامی گنجوی استاد مسلم شعر غنایی و داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی است.
آرامگاه این شاعر پارسی‌گوی ایرانی در شهر گنجه در جمهوری آذربایجان قرار دارد.
در همین روز:
- امضای پیمان مودت در تهران میان حکومت فتحعلی‌شاه قاجار و پادشاهی انگلستان (۱۸۰۹ میلادی)
- درگذشت نظامی گنجوی (۱۲۰۹ میلادی)
- امضای معاهده «قسطنطنيه» عثمانی، انگليس و فرانسه (۱۸۵۴ میلادی)
- درگذشت ایرج میرزا (۱۹۲۶ میلادی)
- آغاز اشغال اتريش توسط نيروهای آلمان نازی پيش از جنگ جهانی دوم (۱۹۳۸ میلادی)
- روز ملی كشور آفريقایی «گابن» از استعمار فرانسه (۱۹۶۰ میلادی)
- روز ملی و استقلال «موريس» از استعمار انگلستان (۱۹۶۸ میلادی)
منبع:کجارو
